เมื่อกองทุนสิ่งแวดล้อม ไม่ตอบโจทย์”การเยียวยาประชาชน
ตลอดหลายปีที่ผ่านมา เราได้เห็นบทเรียนหลายครั้งหลายหนว่า ‘กองทุนสิ่งแวดล้อม’ที่ก่อตั้งมาตั้งแต่ พ.ศ.2535 นั้น ‘ล้มเหลว’ ต่อการเยียวยาประชาชนจากปัญหามลพิษอย่างไรบ้าง หลายคนสงสัยว่าเพราะอะไร?
เหตุผลก็สืบเนื่องมาจากกองทุนสิ่งแวดล้อมนี้ ไม่เคยถูกออกแบบให้ครอบคลุมการจัดการสิ่งแวดล้อม ‘ในทุกมิติ’ ของโลกปัจจุบัน ที่สำคัญคือมิได้ถูกออกแบบมาเพื่อการบรรเทาทุกข์ภัยเร่งด่วน หรือเพื่อดูแลความเดือนร้อนของภาคประชาชนแต่อย่างใด
ยกตัวอย่างเหตุการณ์ที่ครั้งหนึ่งเมื่อโรงงานแวกซ์กาเบจ รีไซเคิล เซ็นเตอร์ จังหวัดราชบุรี (ประกาศล้มละลายไปแล้ว) ปล่อยขยะพิษรั่วไหลลงสู่แหล่งน้ำสาธารณะจนก่อความเสียหายใหญ่โตทั้งต่อสุขภาพประชาชนและเกษตรกรรมในพื้นที่
ครั้งนั้นอุตสาหกรรมจังหวัดราชบุรี ได้ทำเรื่องขอรับเงินช่วยเหลือเพื่อแก้ไขสถานการณ์เร่งด่วนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม ในการขนย้ายขยะพิษออกจากพื้นที่ เพื่อหยุดการปนเปื้อน
แต่กลับได้รับการปฏิเสธจากกองทุนฯ ว่าไม่สามารถจ่ายเงินให้ได้ ชาวบ้านจำเป็นต้องให้ทางผู้ว่าราชการจังหวัดทำเรื่องถึงนายกรัฐมนตรี ฯลฯ จนท้ายที่สุดชาวราชบุรีก็ต้องไปจัดสรรขอเงินจากหน่วยงานอื่นมาแทน เพราะภัยพิบัติเร่งด่วนไม่สามารถรอการผ่านด่าน 18 อรหันต์ของระบบราชการไทยได้ …อย่างนี้เป็นต้น
ทีนี้พวกเราสงสัยไหมว่า แล้วที่ผ่านมากองทุนสิ่งแวดล้อมมีบทบาทอะไรกันแน่ จริงๆ แล้วงานหลักของกองทุนนี้ คือการให้เอกชนและองค์การบริหารส่วนท้องถิ่นมากู้เงินไปทำโครงการเชิงอนุรักษ์ต่าง ๆ (เช่นกู้ไปทำระบบบำบัดน้ำเสีย) แต่ไม่ได้มีหน้าที่ใช้เงินเพื่อเยียวยาประชาชน หรือเพื่อฟื้นฟูสภาพแวดล้อมที่เสียหายจริงแต่อย่างใด
ที่น่าเศร้าใจคือ กองทุนสิ่งแวดล้อม ไม่สามารถเก็บเงินค่าความเสียหายจากผู้ก่อมลพิษรายใดในประเทศนี้ได้ มีแต่ให้องค์กรที่อาจก่อมลพิษเหล่านั้น มากู้เงินไปทำโครงการเพื่อปกป้องตัวเองเสียมากกว่า
อุปสรรคใหญ่อยู่ที่หลักการใช้จ่ายเงินของกองทุนสิ่งแวดล้อม ที่ไม่สอดคล้องกับบริบทสังคมในวันนี้ ปัญหามลพิษทางอากาศมีประชาชนเป็นแสนเป็นล้านคนได้รับผลกระทบ แต่กองทุนฯ นี้ ไม่สามารถนำเงินออกมาช่วยคนที่เดือดร้อนได้แม้แต่บาทเดียว...เพราะมันผิดหลักการที่กำหนดไว้ตั้งแต่ 32 ปีก่อน !
ความจำเป็นของ ‘กองทุนอากาศสะอาด’
สถานการณ์ข้างต้นผลักดันให้ภาคประชาชนยื่นข้อเสนอต่อรัฐสภาฯ ให้มีการจัดตั้ง ‘กองทุนอากาศสะอาดเพื่อสุขภาพ’ ขึ้นเป็นส่วนหนึ่งของ พรบ. สิ่งแวดล้อมฉบับใหม่ เหตุเพราะปัญหาฝุ่นและมลพิษทางอากาศของเราได้ก้าวสู่ระดับวิกฤตแล้ว และส่งผลกระทบต่อประชาชนหลายสิบล้านคน
เรื่องนี้ รศ.วิษณุ อรรถวานิช ในฐานะนักวิชาการเศรษฐศาสตร์ และกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิของสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เคยได้แชร์มุมมองเรื่องกองทุนอากาศสะอาดเพื่อสุขภาพไว้ว่า
“กองทุนที่ดูแลเรื่องอากาศโดยตรงมีความสำคัญมาก เพราะเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร์ต่าง ๆที่เราจะนำมาใช้ในการจัดการปัญหามลพิษจำเป็นต้องจัดการผ่านกองทุน โดยเป้าหมายสำคัญคือเพื่อการันตีว่าการทุก ๆ การแก้ปัญหาจะมีงบประมาณที่เพียงพอ และทำได้แบบทันเวลา”
สรุปคือกองทุนอากาศสะอาดฯ จะเป็นเครื่องมือที่เข้ามาช่วยแก้ปัญหาฝุ่น PM2.5 แบบบูรณาการ เพราะทุกวันนี้พวกเราต่างรู้ว่า ปัญหามลพิษอากาศมีความซับซ้อนและเชื่อมโยงกันในหลายมิติ จำเป็นอย่างยิ่งที่ประเทศไทยต้องมีเงินสำรองมากพอ สำหรับการเยียวยารักษาผู้ได้รับผลกระทบและแก้ไขสถานการณ์แบบทันท่วงที
เพื่อว่าในอนาคต หน่วยงานรัฐทั้งส่วนกลางและท้องถิ่นจะสามารถปกป้อง ดูแล และอำนวยความสะดวกแก่ประชาชนได้อย่างเต็มที่ รวมทั้งสามารถดำเนินการตรวจสอบและพิสูจน์ทางกฎหมายต่าง ๆ เพื่อกำกับดูแลผู้ก่อมลพิษตัวจริง และเพื่อไม่ให้ปัญหาฝุ่น PM2.5 ถูกผลักเป็นภาระของประชาชนอย่างในปัจจุบัน
สรุปจุดเด่นของกองทุนอากาศสะอาดเพื่อสุขภาพ
1) เป็นเงินเยียวยาให้ผู้ได้รับผลกระทบจากมลพิษทางอากาศ
2) เป็นเงินช่วยเหลือในการพิสูจน์ทางกฎหมายเพื่อเอาผิดผู้ก่อมลพิษ
3) เป็นกองทุนที่มีความคล่องตัวเพื่อแก้ปัญหาได้อย่างทันท่วงทีและต่อเนื่อง
อ้างอิง
The Active บทเรียนความล้มเหลวกองทุนสิ่งแวดล้อม สู่กองทุนอากาศสะอาดเพื่อสุขภาพ
